ΣΣΣΣ...Η ΑΡΚΟΥΔΑ ΚΟΙΜΑΤΑΙ!!!

    Οι αυτοκρατορίες έρχονται και παρέρχονται. Δημιουργούνται, ακμάζουν, μεγαλουργούν, κυριαρχούν και τελικά κάποια στιγμή παρακμάζουν και καταρρέουν σαν χάρτινος πύργος.Το μπάσκετ δεν θα μπορούσε να ξεφύγει απο αυτή την νομοτέλεια και η εθνική ομάδα με την μεγαλύτερη συλλογή τροπαίων στην ιστορία, έτσι ξαφνικά (;) έπεσε σε χειμερία νάρκη η οποία όμως θα κρατήσει εσαεί. Πώς φτάσαμε όμως στο 1991 και την αποτυχία της Σοβιετικής Ένωσης να προκριθεί στο Ευρωμπάσκετ της Ιταλίας; Ποιοί ήταν αυτοί, κατά κύριο λόγο οι παίχτες και σε δεύτερο ρόλο οι προπονητές (τώρα που το σκέφτομαι ίσως δεν ήταν ακριβώς έτσι) που οδήγησαν το σοβιετικό μπάσκετ στην κορυφή της Ευρώπης και του κόσμου;

    Αν θέλουμε να ξεκινήσουμε την διαδρομή μας στα μονοπάτια της ιστορίας τότε θα πρέπει να πάμε αρκετά χρόνια πίσω, σχεδόν με την ίδρυση της ΕΣΣΔ το 1922. Το σπορ που είχε αρχίσει να γίνεται γνωστό στην Ευρώπη, χτύπησε την πόρτα και του νεοσύστατου κράτους μέσω των Βουλγάρων και των Ούγγρων αλλά αρχικά δεν συνάντησε μεγάλη ανταπόκριση, τουλάχιστον στην μεγαλύτερη απο τις Δημοκρατίες, την "μητέρα" Ρωσία. Σε μία χώρα που ακόμα προσπαθούσε να εδραιωθεί ένα νέο πολιτικό καθεστώς, προερχόμενη απο έναν αιματηρό Παγκόσμιο Πόλεμο που τον διαδέχθηκε ένας εξίσου δραματικός εμφύλιος, το μπάσκετ σίγουρα δεν αποτελούσε προτεραιότητα αλλά πρωταρχικός στόχος ήταν η επιβίωση. Ακόμα όμως και σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες διοργανώθηκε το πρώτο πρωτάθλημα και η ομάδα της Μόσχας ήταν η πρώτη καταγεγραμμένη πρωταθλήτρια το 1924.

    Στα επόμενα χρόνια πρωτάθλημα δεν διοργανωνόταν και όποτε αυτό συνέβαινε οι ομάδες της Μόσχας και του Λένινγκραντ κέρδιζαν εναλλάξ την πρωτιά. Φυσικά, ούτε λόγος για παρουσία σε διεθνείς διοργανώσεις όπως το Ευρωμπάσκετ και οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Άλλωστε μέχρι την έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου δεν υφίστατο εθνική ομάδα και οι μόνες εκλάμψεις μπορούν να θεωρηθούν οι πρωτιές των "αδελφών" χωρών Λετονίας και Λιθουανίας στα Ευρωμπάσκετ του 35, του 37 και του 39. Η λαίλαπα του πολέμου φρέναρε απότομα την ανάπτυξη του αθλήματος και ενώ η φυσιολογική εξέλιξη θα ήταν οι Σοβιετικοί να παρουσιαστούν στο διεθνές προσκήνιο διστακτικοί, αυτοί ως μία ομάδα πλέον, ενισχυμένοι με παίχτες όπως πρώτος μεγάλος Λιθουανός γηγενής ( ο Λουμπίνας είχε γεννηθεί στην Αμερική) ο Στέπας Μπουτάουτας, ο Γεωργιανός Κόρκια και ο MVP του τουρνουά Λοσόφ, κατέκτησαν με άνεση το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα του 1947 ανοίγοντας τον κύκλο της απόλυτης κυριαρχίας τους στην Γηραιά Ήπειρο.

     Με την παρένθεση του λειψού Ευρωμπάσκετ του Καΐρου, απο το 51 μέχρι το 89 μία θέση στο βάθρο ( η πρώτη ως επί το πλείστον) ήταν αγκαζε απο τους Σοβιετικούς. Με προπονητή τον Σπανταριαν και ενίοτε τον Κονσταντίν Τράβιν η "Αρκούδα" θα πάρει 2 χρυσά το 51 και το 53 και θα είναι αυτή που θα αναδειχθεί ως το αντίπαλο δέος των Αμερικανών στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Θα χάσει όμως την ευκαιρία το 1959 να πάρει μετάλλιο και στην πρώτη της συμμετοχή σε Παγκόσμιο Πρωτάθλημα όταν η Μόσχα θα αποφασίσει να αποσυρθεί απο την διοργάνωση εξαιτίας της συμμετοχής της Ταϊβάν. Στην Σοβιετική Ένωση τίποτα δεν γινόταν χωρίς την έγκριση του εκάστοτε Κομμισάριου και αφού το σύστημα εκ των αποτελεσμάτων κρινόταν επιτυχημένο κανείς δεν είχε την επιλογή της άρνησης. Έτσι τα μεγάλα της αστέρια όπως ο γίγαντας των 2.20 Γιαν Κρούμινς, ο Αλεξάντερ Πετρόφ και ο Βίκτορ Ζουμπκοφ "περιορίστηκαν" στις πρωτιές των Ευρωμπάσκετ απο το 57 εώς το 63 και τα αργυρά μετάλλια σε τρεις συνεχόμενους Ολυμπιακούς.

     Τιμονιέρης απο την άκρη του πάγκου σε όλες αυτές τις επιτυχίες, είναι ένας διοπτροφόρος νεαρός εβραϊκής καταγωγής που για τέσσερις δεκαετίες θα κινεί τα νήματα πίσω αλλά και μπροστά απο τα παρασκήνια. Τον λένε Αλεξάντερ Γκομέλσκι και ήδη απο το 1958 έχει δώσει τα διαπιστευτήρια του κατακτώντας τρείς συνεχόμενες φορές το νεοσύστατο Κύπελλο Πρωταθλητριών με την ΑΣΚ Ρίγα. Μέχρι το 63 ήταν υπόθεση για έναν ρόλο με την Ντιναμό Τυφλίδας και την CSKA να διαδέχονται την Ρίγα και το σοβιετικό μπάσκετ να θεωρείται και να είναι μέχρι εκείνη την στιγμή, ανίκητο. Την δεκαετία του 60 ανεβαίνουν στο πάλκο και μερικοί απο τους μεγαλύτερους παίχτες που ανέδειξε το άθλημα διεθνώς, με την μορφή του Σεργκέι Μπέλοφ να ξεχωρίζει. Δίπλα του στέκονται επάξια ο συνεπώνυμος του ( και χωρίς καμία συγγένεια) Αλεξάντερ, ο Μοντέστας Παουλάουσκας και ο Γκενάντι Βολνόφ. Τα μετάλλια έρχονται με καταιγιστικό ρυθμό και ως το 1971 το κοντέρ έχει γράψει 10 χρυσά σε Ευρωμπάσκετ, την πρώτη θέση στο Μουντομπάσκετ του 67 σύν δυο χάλκινα και 5 δεύτερες θέσεις σε Ολυμπιακούς Αγώνες.

      Και έτσι φτάσαμε στο Μόναχο και την πιο αμφιλεγόμενη συνάντηση στην ιστορία του αθλήματος. Χωρίς τον Γκομέλσκι που "πλήρωσε" την καχυποψία του καθεστώτος για αυτομόληση στην καπιταλιστική Δύση και με τον Βλαντιμίρ Κοντράσιν στον πάγκο, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1972 στο παρκέ του Ολυμπία Χάλε παρατάχθηκαν και αντιπαρατάχθηκαν όχι δύο εθνικές ομάδες αλλά δύο κόσμοι. Χιλιάδες λέξεις έχουν γραφτεί για αυτόν τον αγώνα και τόνοι μελάνι χύθηκαν προσπαθώντας να περιγράψουν τις συνθήκες του. Όλοι ξέρουμε την ιστορία και αυτά που διεμήφθησαν στην διάρκεια του ματς με την παρέμβαση του Ουίλιαμ Τζόουνς, τα περίφημα 3", το καλάθι σε νεκρό χρόνο του Αλεξάντερ Μπέλοφ, τα πανηγύρια των Σοβιετικών και των άρνηση των Αμερικανών να παραλάβουν τα μετάλλια τους.Την ώρα που η μπάλα έφευγε με baseball pass απο τα χέρια του παλιού ακοντιστή Εντένσκο και έφτανε σε αυτά του Μπέλοφ, η αδρεναλίνη είχε χτυπήσει κόκκινο. Και όταν κατέληξε στο διχτάκι όλοι ήξεραν ότι το άθλημα δεν θα ήταν ποτέ ξανά το ίδιο. Μετά απο 63 συνεχόμενες νίκες οι Αμερικανοί είχαν εκθρονιστεί και τα καπρίτσια της ιστορίας θέλησαν αυτό να γίνει απο τους μεγαλύτερους τους αντιπάλους σε όλα τα επίπεδα.Οι "Γιάνκηδες" διαμαρτυρήθηκαν έντονα χωρίς τύχη και το σοβιετικό μπάσκετ συνέχισε τον δρόμο του προς την επιτυχία.

     Παραδόξωςκαι επειδή η ζωή κάνει κύκλους, οι θριαμβευτές του Μονάχου θα έβλεπαν πολύ γρήγορα και την άλλη πλευρά του νομίσματος. Το 73 στην Ισπανία, οι οικοδεσπότες του Ντίαζ δεν αποδείχθηκαν τόσο φιλόξενοι και στον ημιτελικό νίκησαν τους Σοβιετικούς του Μπέλοφ και του Μίσκιν. Μετά απο οκτώ συνεχόμενα χρυσά σίγουρα το χάλκινο μετάλλιο δεν ικανοποίησε τις φιλοδοξίες και τις προσδοκίες. Η απάντηση ήταν άμεση και το 74 στο Πουέρτο Ρίκο η σημαία με το σφυροδρέπανο κυμάτιζε ξανά στον υψηλότερο ιστό. Η δεκαετία αυτή σημαδεύτηκε απο τις μεγάλες κόντρες με την ανερχόμενη δύναμη, τους Γιουγκοσλάβους και οι αγώνες μεταξύ τους είχαν πάντα τον χαρακτήρα του ντέρμπι.Με τους "Πλάβι" εναλλάχθηκαν στην κορυφή του κόσμου, έμειναν πίσω τους στα Ευρωπαϊκά του 75 και του 77 αλλά και στους Ολυμπιακούς του 76. Ο Γκομέλσκι που το 71 αν και απών απο τον τελικό κατέκτησε το τελευταίο Πρωταθλητριών με την CSKA, είχε επιστρέψει στο προσκήνιο και εμφάνιζε νέους παίχτες ειδικά στους ψηλούς, με το δίδυμο των "πύργων" Τκατσένκο και Μπελοστένιν να ξεχωρίζουν. Αλλά και στην περιφέρεια η ενδυνάμωση ήταν δεδομένη με τον Ερέμιν και τον Χομίτσιους να πλαισιώνουν τον 35αρη Σεργκέι Μπέλοφ.

     Με το παράσημο της επιστροφής στην κορυφή στο Ευρωμπάσκετ του 79, η πρωτιά στους Ολυμπιακούς της Μόσχας ήταν εκ των ων ουκ άνευ για τους Σοβιετικούς. Έπαιζαν στο σπίτι τους, η ομάδα ήταν εξαιρετική και οι Αμερικανοί απουσίαζαν λόγω του μποϊκοτάζ. Οι εκπλήξεις όμως είναι ίδιον του Ολυμπιακού τουρνουά και αυτή τη φορά ντύθηκαν την γαλάζια φανέλα των Azzuri. Η Ιταλία του Γκάμπα περιόρισε τον Μπέλοφ με τον Σακέτι και τον έστειλε στο φινάλε της  τεράστιας καριέρας του να παίξει στον τελικό της παρηγοριάς. Σοβιετική Ένωση όμως και πρωτιά ήταν δύο έννοιες σχεδόν ταυτόσημες και δεν γινόταν να μείνουν για πολύ καιρό ξεχωριστά. Με ηγέτη έναν καινούριο παίχτη, τον Βάλντις Βάλτερς και τον Γκομέλσκι πάντα στην άκρη του πάγκου θα παρουσιάσουν στο Πανευρωπαϊκό της Τσεχοσλοβακίας το 1981 μία απο τις πληρέστερες ομάδες και θα κερδίσουν άνετα άλλον έναν ευρωπαϊκό τίτλο.

     Οι πρωταθλητές θα ταξιδέψουν στην Κολομβία το 1982 με μία γραμμή ψηλών που προκαλεί τρόμo. Μίσκιν, Τκατσένκο και Μπελοστένιν σκεπάζουν τα καλάθια. Αυτός όμως που προβληματίζει και αφήνει με ανοιχτό το στόμα την παγκόσμια μπασκετική κοινότητα, είναι ένας 18ρονος που αντιλαμβάνεται το άθλημα με την ευστροφία ενός περιφερειακού παρότι ο ίδιος βλέπει τον κόσμο απο τα 2.21μ. Ο Άρβιντας Σαμπόνις μας συστήθηκε εκείνο το καλοκαίρι στο Κάλι και όλοι κατάλαβαν οτι αυτός ο παίχτης δεν έμοιαζε με κανέναν άλλον απο όσους είχαν φορέσει τη φανέλα της "Αρκούδας". Μέχρι το 86 και τον σοβαρότατο τραυματισμό του ο Άρβιντας κυριάρχησε στα παρκέ. Το 83 στην Γαλλία έβαλε στα καλάθια τους αντιπάλους αλλά στο deja vu του 73 οι Ισπανοί τον πέταξαν έξω απο τον μεγάλο τελικό. Ο Γκομέλσκι έχει μπροστά του δύο χρόνια για να ετοιμάσει την ομάδα για το Ευρωμπάσκετ της Στουτγκάρδης. Και εκεί θα παρουσιάσει μία νεα φουρνιά αθλητών, την τελευταία της σοβιετικής παραγωγής. Βολκόφ, Τιχονένκο και Κουρτιναϊτις βρήκαν τον δικό τους ρόλο και φόρεσαν στο στήθος τους το τελευταίο χρυσό σε Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα.

Στην Μαδρίτη το 86 χρειάστηκαν τα βήματα του πιτσιρίκου Βλάντε Ντίβατς, τα τρίποντα απο τον Άρβιντας και τον "άνθρωπο της τελευταίας στιγμής" Βάλντις Βάλτερς για να κερδίσουν στον ημιτελικό τους Γιουγκοσλάβους και να περάσουν στον τελικό όπου οι Αμερικανοί πήραν μία άτυπη ρεβάνς για το Μόναχο. Ο Βάλτερς προσπάθησε να κάνει την ζημιά και στην Αθήνα έχοντας δίπλα του το τελευταίο μεγάλο αστέρι, τον Σαρούνας Μαρτσουλιόνις. Χωρίς τον τραυματία Σαμπόνις ο Γκομέλσκι έφτασε ξανά σε έναν τελικό πέφτοντας θύμα και αυτός της εκπληκτικής Γαλανόλευκης. Ο φανερά ανέτοιμος Άρβιντας θα επιστρατευθεί άρον άρον από τον "Συνταγματάρχη" για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Σεούλ και θα τον δικαιώσει βάζοντας στα καλάθια τον Ρόμπινσον και τους Γιουγκοσλάβους ψηλούς. Θα του προσφέρει έτσι μία τιμητική απόσυρση  απο τον πάγκο της εθνικής που ποτέ όμως δεν ήταν ουσιαστική. Και φάνηκε στο Ευρωμπάσκετ του Ζάγκρεμπ όταν χρησιμοποιούσε τον δωδεκάχρονο γιο του Κύριλλο ως "ταχυδρομικό περιστέρι" για να μεταφέρει απο την κερκίδα τις οδηγίες του προς τον πάγκο που καθόταν ο Βλάντας Γκαράστας. Ακόμα και έτσι ο Γκάλης ήταν ασταμάτητος, ο Φάνης σημάδεψε σωστά από τα 6.25 και οι Σοβιετικοί έκλεισαν τον κύκλο των Ευρωμπάσκετ όχι με το σύνηθες χρυσό αλλά το χάλκινο.

     Το 1989 μπορούμε να πούμε ότι γράφτηκε ο επίλογος για το σοβιετικό μπάσκετ όπως το μάθαμε. Ήταν η τελευταία ομάδα στελεχωμένη με μπασκετμπολίστες απο όλες τις χώρες της ΕΣΣΔ. Ο Κομμουνισμός έπνεε πλέον τα λοίσθια και οι φωνές ανεξαρτησίας άρχισαν να ακούγονται πιο δυνατά. Στο Μουντομπάσκετ της Αργεντινής, οι Λιθουανοί αθλητές που αποτελούσαν τη ελίτ και την πηγή της εθνικής, αρνήθηκαν την συμμετοχή τους.Η φανέλα βέβαια ήταν πολύ βαριά και το ασημένιο μετάλλιο ήταν πολύ ικανοποιητικό για τους υποστελεχωμένους Σοβιετικούς.Το τελευταίο κεφάλαιο της πιο επιτυχημένης εθνικής της Γηραιάς Ηπείρου το έγραψαν ο Βολκόφ, ο Τιχονένκο και ο Μπελοστένιν. Χωρίς αυτούς η Σοβιετική Ένωση (ή ο,τι απέμεινε απο αυτήν) ρίχτηκε στη μάχη των προκριματικών για το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα του 1991. Τα αποτελέσματα δεν προκάλεσαν σε κανέναν εντύπωση. Μόνο οίκτο για την κορυφαία - βάσει αποτελεσμάτων-ευρωπαϊκή ομάδα. Η ήττα απο την Γαλλία στην Μόσχα χτύπησε το πρώτο καμπανάκι. Το μήνυμα δεν ελήφθη και οι αποτυχίες συνεχίστηκαν στην Πράγα και το Τελ Αβίβ. Ο συνδυασμός των αποτελεσμάτων την τελευταία αγωνιστική άφηνε την " Αρκούδα" στην δεύτερη θέση του ομίλου και εκτός διοργάνωσης μετά απο 40 χρόνια. Ο γίγαντας με τα πήλινα πόδια κατέρρευσε με εκκωφαντικό θόρυβο αλλά αυτό ήταν κάτι που θα συνέβαινε με μαθηματική ακρίβεια. Το μπάσκετ και αυτοί που το ήλεγχαν και έπαιρναν τις αποφάσεις, αρνήθηκαν ή δεν μπόρεσαν να δουν ότι όπως ο κόσμος γύρω τους άλλαζε έτσι έπρεπε να γίνει και με το άθλημα. Όταν αποχώρησαν οι Λιθουανοί δεν είχε γίνει καμία πρόβλεψη για την διάδοχη κατάσταση.Η παραγωγή νέων παιχτών είχε σταματήσει, ο Γκομέλσκι που κάποτε θεωρούνταν πρωτοπόρος και οι ιδέες του καινοτόμες είχε επαναπαυθεί στις δάφνες του και δεν ενδιαφερόταν πια για την πρόοδο του σοβιετικού μπάσκετ. Η "Αρκούδα" εξαιτίας αυτών που την γιγάντωσαν, έπεσε στην πιο βαθιά χειμερία νάρκη και τελικά δεν ξύπνησε ποτέ ξανά. Όταν όμως βρυχόταν και έδειχνε τα νύχια της, τρομοκρατούσε το ευρωπαϊκό μπάσκετ για μισό αιώνα. Πενήντα χρόνια θριάμβων δεν μπορούν να σβήσουν έτσι εύκολα και οτιδήποτε και αν συνέβη μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, το σοβιετικό μπάσκετ θα έχει πάντοτε το Μόναχο...