Ηταν καποτε οι "ΠΛΑΒΙ".

Του Αντρέα Τσεμπερλίδη

Tο Γιουγκοσλαβικό μπάσκετ, ήταν πάντα μια ιστορία βγαλμένη απο σελίδες σεναρίων του ασπρόμαυρου κινηματογράφου, γεμάτες με συγκινήσεις, θριάμβους και απογοητεύσεις. Με μεγάλους πρωταγωνιστές τους παίκτες και στην καρέκλα του σκηνοθέτη εξίσου σπουδαίους προπονητές. Σε αντίθεση όμως με το σινεμά, το φίλμ των "Πλάβι" δεν είχε happy end...

H άνθιση του μπάσκετ στη Γιουγκοσλαβία ξεκίνησε αμέσως μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Σε μία χώρα κατεστραμμένη από τον πόλεμο και την κατοχή, ο αθλητισμός έμοιαζε διέξοδο για τη νεολαία της ομοσπονδίας κρατών που δημιουργήθηκε.Το πρώτο -τύποις- πρωτάθλημα το κατέκτησε η ομάδα του Στρατού, που αργότερα μετονομάστηκε στη  γνωστή μας Παρτιζάν Βελιγραδίου. Απο το 1946 και μέχρι το 1955 ο μεγάλος αντίπαλος της Παρτιζάν, ο Ερυθρός Αστέρας, δημιούργησε τη δική του δυναστεία με 10 συνεχόμενα πρωταθλήματα και ξεχωριστές μορφές τον Νεμπόισα Πόποβιτς ως παίχτη-προπονητή, τον "προφέσορα"  Άτσα Νίκολιτς και τον γνωστό μας Μπόρισλαβ Στάνκοβιτς. Οι  Crvenο Βeli (Ερυθρόλευκοι), θεωρούνται οι πρωτοπόροι του Γιουγκοσλαβικού μπάσκετ και αυτοί που έβαλαν τα θεμέλια για να γιγαντωθεί το ακόμα φτωχό και ισχνό οικοδόμημα.

Ταυτόχρονα με την διεξαγωγή του πρωταθλήματος ξεκίνησε και η παρουσία της εθνικής ομάδας σε διεθνείς διοργανώσεις, χωρίς όμως μεγάλες επιτυχίες. Σε Ευρωμπάσκετ κατέκτησε δύο φορές την 6η θέση, ενώ σε Μουντομπάσκετ και Ολυμπιακούς Αγώνες επίσης δεν ανέβηκε στο βάθρο. Όλα αυτά μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 50 και τις αρχές του 60  όπου θα κάνει την εμφάνιση του στο διεθνές προσκήνιο ο πρώτος μεγάλος Γιουγκοσλάβος μπασκετμπόλιστας, ο αδικοχαμένος Ραντιβόι Κόρατς. Με ηγέτη τον αριστερόχειρα power forward και συνοδοιπόρους τον Ιβο Ντανέου, τον Πέταρ Σκάνσι και έναν νεαρό που λεγόταν Κρέζιμιρ Τσόσιτς, οι "Πλάβι" θα κατακτήσουν 3 μετάλλια σε Ευρωμπάσκετ, 2 σε Μουντομπασκετ και 1 σε Ολυμπιακούς, όλα στο χρώμα του ασημιού. Ήδη έχει συμπληρωθεί ένας κύκλος. Οι Γιουγκοσλάβοι όμως έχουν στόχο την κορυφή. Το αντίπαλον δέος - και όχι μόνο σε μπασκετικό επίπεδο - οι Σοβιετικοί, έχουν κατακτήσει μετάλλιο σχεδόν σε όλες τις διοργανώσεις που συμμετείχαν με αρκετά από αυτά να είναι χρυσά .Για τον λόγο αυτό θα συσταθεί μία επιτροπή αποτελούμενη από την 'Αγία Τετράδα " του Ερυθρού Αστέρα (Στάνκοβιτς, Πόποβιτς, Νίκολιτς, Σάπερ) με σκοπό την κατάκτηση του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος του 1970. Οι συνθήκες είναι κάτι παραπάνω από ευνοικές μιας και η διοργάνωση θα γίνει στη Γιουγκοσλαβία, οι Σοβιετικοί βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο και η ομάδα είναι καλύτερη από κάθε άλλη φορά. Με τη βοήθεια του κόσμου τους που θα γεμίσει τα γήπεδα (και εκμεταλλευόμενοι το σύστημα της διοργάνωσης) οι Γιουγκοσλάβοι με οδηγό τον Ράνκο Ζεράβιτσα θα καταφέρουν να αναδειχθούν Πρωταθλητές Κόσμου με αστέρια τον Σιμόνοβιτς, τον Γέλοβατς και φυσικά τον Τσόσιτς.Το νερό πια είχε μπει στο αυλάκι. Η δεκαετία που θα ακολουθήσει θα σημάνει την εδραιώση στην  ελίτ για το Γιουγκοσλαβικό μπάσκετ. 

Με προπονητή είτε τον Μίρκο Νόβοσελ είτε τον Νίκολιτς ,οι "Πλάβι"  θα βρεθούν στο βάθρο όλων των μεγάλων διοργανώσεων, ανεβαίνοντας 3 φορές στην κορυφή της Ευρώπης (1973, 1975, 1977), θα ξανακατακτήσουν το Μουντομπάσκετ του 78 (2η θέση το 74) και θα πάρουν το ασημένιο στους Ολυμπιακούς του 76. Ιερά τέρατα του Ευρωπαϊκού μπάσκετ θα στελεχώσουν εκείνες τις ομάδες. Μπροστάρης φυσικά ο Κρέζο Τσόσιτς πλαισιωμένος από τον Νταλιπάγκιτς, τον Ντελίμπασιτς, τον Ζόραν "Μοκα" Σλάβνιτς και τον Κιτσάνοβιτς. Η ραγδαία άνοδος της Εθνικής θα συμπαρασύρει την ανταγωνιστικότητα και στο εγχώριο πρωτάθλημα. Απο το 1970 μέχρι το 1979 ο τίτλος άλλαξε 8 διαφορετικά χέρια ενώ στην Ευρώπη οι Γιουγκοσλαβικές ομάδες συμμετείχαν σε 13 τελικούς κατακτώντας 7 τίτλους, ανάμεσα τους και το Κύπελλο Πρωταθλητριών με την Μπόσνα Σαράγεβο. Δικαίως αυτή η δεκαετία χαρακτηρίστηκε ως "Χρυσή" για τους Γιουγκοσλάβους. 

Μπαίνοντας στη δεκαετία του 80 οι επιτυχίες συνεχίστηκαν κατακτώντας το χρυσό στην Ολυμπιάδα της Μόσχας, το ασημένιο στο Ευρωμπάσκετ της Τσεχοσλοβακίας (1981) και το χάλκινο στο Μουντομπάσκετ της Κολομβίας (1982). Σιγά σιγά όμως η παλιά φρουρά άρχισε να αποσύρεται. Το κύκνειο άσμα της γράφτηκε  στο Λος Άντζελες με την τρίτη θέση στο βάθρο των νικητών. Οι δύο συνεχόμενες αποτυχίες σε Ευρωμπάσκετ  (7η θέση 1983, 1985) ώθησαν την ομοσπονδία στην απόφαση ανανέωσης. Ο Τσόσιτς  στο ρόλο του προπονητή πια, άρχισε να προωθεί σταδιακά μέλη της Εθνικής Ελπίδων που θα πλαισίωναν το νέο μεγάλο αστέρι, τον "Μότσαρτ" Ντράζεν Πέτροβιτς που με τη Τσιμπόνα της χρυσής διετίας 85-86 έχει ήδη καθιερωθεί ως ένας απο τους κορυφαίους Ευρωπαίους. Στόχος ήταν η επιστροφή στην κορυφή και η πρώτη απόπειρα θα γίνει το καλοκαίρι του 1986 στο Μουντομπάσκετ της Ισπανίας. Στον ημιτελικό της Μαδρίτης οι "Πλάβι" βρίσκονται με το ένα πόδι στον τελικό καθώς 58 δευτερόλεπτα πρίν το τέλος, προηγούνται των αιωνίων αντιπάλων Σοβιετικών με 85-76.' Όμως, τρία συνεχόμενα τρίποντα και ένα τραγικό λάθος του 18χρονου Βλάντε Ντίβατς θα οδηγήσουν το παιχνίδι στην παράταση και τους Σοβιετικούς στη νίκη. Το χάλκινο μετάλλιο θεωρήθηκε αποτυχία και το Ευρωμπάσκετ της Αθήνας ήταν η ευκαιρία για εξιλέωση, αλλά ο Γκάλης και η Εθνική μας είχαν άλλη γνώμη και οι Γιουγκοσλάβοι περιορίστηκαν ξανά στην τρίτη θέση. Δεν θα τα καταφέρουν ούτε στη Σεούλ καθώς θα πέσουν πάνω  σε έναν αφηνιασμένο Σαμπόνις και θα γυρίσουν στην πατρίδα με το ασημένιο μετάλλιο στις αποσκεύες τους. Όλοι βλέπουν πια μπροστά τους το Ευρωμπάσκετ 1989 που θα γίνει στη Γιουγκοσλαβία και συγκεκριμένα στο Ζάγκρεμπ. Είναι η μεγάλη τους ευκαιρία για να φορέσουν ξανά το στέμμα τους και δεν θα απογοητευθούν.

Στο παρκέ του Dom Sportova, o Ντούσαν 'Ιβκοβιτς θα παρουσιάσει την τελειότερη μπασκετική μηχανή που εμφανίστηκε ποτέ στα ευρωπαικά γήπεδα .Στελεχωμένη με παίχτες - τοτέμ του ευρωπαϊκού μπάσκετ (Ντράζεν, Κούκοτς, Πάσπαλι, Ράτζα, Ντίβατς κτλ) κάθε παιχνίδι θα είναι μία παράσταση, "αναγκάζοντας" τους δημοσιογράφους να ομολογήσουν "Οι Αμερικανοί εφήυραν το μπάσκετ αλλά οι Γιουγκοσλάβοι το τελειοποίησαν". Μπροστά στο κοινό τους θα κερδίσουν στον τελικό την Ελλάδα με 98-77 και αγκαλιασμένοι θα γιορτάσουν το χρυσό μετάλλιο. Εκείνη τη στιγμή του θριάμβου δεν ήταν Σέρβοι, Κροάτες, Σλοβένοι αλλά Γιουγκοσλάβοι που τους ένωνε η αγάπη για το άθλημα. Σίγουρα κανείς δεν φανταζόταν οτι σε λιγότερο απο τρία χρόνια , αυτοί που κάποτε αποκαλούσε "αδέρφια" θα του γύριζαν την πλάτη με ένα συγκαλυμμένο μίσος να πλανάται.

Όλα αυτά όμως έμοιαζαν πολύ μακρινά για την αρμάδα του Ίβκοβιτς. Στο Μουντομπάσκετ της Αργεντινής το 1990 αν και με σημαντικές απουσίες λόγω τραυματισμών, απλά επιβεβαίωσαν οτι ήταν η καλύτερη ομάδα του κόσμου. Η παγκόσμια μπασκετική κοινότητα ανέμενε  με τεράστια προσμονή την επικείμενη  αναμέτρηση με την Dream Team στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης. Αλίμονο....

Οι εθνικιστικές εξάρσεις παραμονεύουν ενώ αρχίζουν να πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν τη διάλυση και την ανεξαρτησία κάθε ομόσπονδου κράτους. Οι τρεις συνεχόμενοι ευρωπαικοί τίτλοι των "μωρών" της Γιουγκοπλάστικα προσωρινή μόνο ευφορία θα φέρουν και θα ρίξουν για λίγο τους τόνους. Παρ' όλα αυτά οι Γιουγκοσλάβοι ακόμα και με την ηχηρή απουσία του Πέτροβιτς που κυνηγούσε το όνειρο του ΝΒΑ, θα ταξιδέψουν στην Ιταλία το 1991 για να υπερασπιστούν τον τίτλο τους ως πρωταθλητές Ευρώπης και τα κατάφεραν. Το βράδυ της 29ης Ιουνίου 1991, έντεκα -ακόμα- Γιουγκοσλάβοι παίχτες φορούσαν στο λαιμό τους το χρυσό μετάλλιο. Ένας όμως δεν ήταν εκεί...

Τα τύμπανα του πολέμου ηχούσαν ήδη στην Γιουγκοσλαβική επικράτεια  και για άλλη μία φορά η πολιτική μαχαίρωσε πισώπλατα τον αθλητισμό. Λίγες ημέρες πρίν, το "Ξανθό Σκυλί" ο Γιουρι Ζντοβτς μιλάει στο τηλέφωνο του δωματίου που μοιραζόταν με τον Ζάρκο Πάσπαλι. Όταν τελειώσε η συνομιλία με δάκρυα στα μάτια ενημέρωσε τον συμπαίχτη του οτι η προσωρινή κυβέρνηση της Σλοβενίας είχε διακηρύξει την ανεξαρτησία της και τον διέτασσε να επιστρέψει άμεσα στη Λιουμπλιάνα. Στη Ρώμη γράφτηκε ο θλιβερός επίλογος στο όμορφο παραμύθι των "Πλάβι" που ξεκίνησε απο το ανοιχτό γηπεδάκι του Καλέμεγκνταν στις όχθες του Δούναβη και ολοκληρώθηκε στο παρκέ του Palazzo dello Sport. Λίγους μήνες αργότερα θα ξεκινήσει ο θλιβερός εμφύλιος που θα έχει καταστροφικές συνέπειες και για το μπάσκετ της πάλε ποτέ κραταιάς χώρας. Ο αποκλεισμός της διαδόχου Σερβίας απο τις διεθνείς διοργανώσεις θεωρήθηκε άδικος αλλά αναγκαίος. Δεν στάθηκε όμως ικανός να τισαθεύσει τα πάθη. Η αποχώρηση των Κροατών απο το βάθρο του ΟΑΚΑ ώστε να μη δουν τους Σέρβους να σηκώνουν το τρόπαιο του Ευρωμπάσκετ 1995  ήταν απόρροια αυτών των παθών.Τελικά τι απέμεινε;

Μόνο οι αναμνήσεις...Από μία σπουδαία σχολή του μπάσκετ που το εξέλιξε και σχεδόν το έφτασε στην τελειότητα. Που ανέδειξε μερικές απο τις πιο εμβληματικές μορφές στην ιστορία του αθλήματος. 

Κοιτώντας πίσω, όλοι όσοι αγαπάμε το μπάσκετ, πιστεύω οτι κάνουμε την ίδια σκέψη. Που θα έφτανε αυτή η υπέροχη ομάδα και πόσες ακόμα μαγικές στιγμές θα προσέφερε. Κρίμα που δεν το μάθαμε ποτέ και μπορούμε μόνο να το φανταζόμαστε. Αλλά καμιά φορά η φαντασία είναι καλύτερη απο την πραγματικότητα...Ας κλείσουμε τα μάτια ακούγοντας τον ήχο της μπάλας που σκάει στο παρκέ και ας ονειρευτούμε τον Ντράζεν να πασάρει στον Νταλιπάγκιτς, τον Τσόσιτς να μαρκάρει τον Ράτζα, ο Κούκοτς να εξαφανίζει τη μπάλα και αυτή να εμφανίζεται στα χέρια του Κόρατς. Και ας θυμηθούμε τα λόγια του μεγάλου Μπόγκνταν Τάνιεβιτς "Εγώ γεννήθηκα, είμαι και θα πεθάνω Γιουγκοσλάβος". Γιατί όλοι μεγαλούργησαν ως Γιουγκοσλάβοι, γιατί όλοι ΗΤΑΝ ΚΑΠΟΤΕ ΟΙ "ΠΛΑΒΙ".